Gıda takviyelerinin kullanım yaygınlığı ve sıklığı son yıllarda artmaktadır. Bu ürünler üzerindeki satış stratejileri ve reklamlar aynı paralellikte artış göstermektedir. Günümüzde çoğu kişi doktorundan ya da diyetisyeninden aldığı tavsiye üzerine ya da aile, arkadaş, internet aracılığıyla gıda takviyesi kullanmaktadır. Gıda takviyesi kullanan kişilerin; yaşlı, düşük vücut kütle indeksine sahip, fiziksel olarak aktif, sigara kullanım oranı düşük, eğitim ve sosyoekonomik durumunun iyi olduğu aktarılmaktadır.
Genel olarak kullanım miktarı en fazla olan gıda takviyeleri mineral içerikli veya mineral içerikli olmayan multivitaminlerdir. Ülkemizde ise en çok kullanılan takviyeler vitaminler ve vitamin-mineral kompleksleridir.
GIDA TAKVİYESİ NEDİR?
Gıda desteği/takviyesi, ‘’Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği’’nde; normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla; vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, amino asit gibi besin ögelerinin veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı maddeler, biyoaktif maddeler ve benzeri maddelerin konsantre veya ekstraktlarının tek başına veya karışımlarının kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampül, damlalık şişe ve diğer benzeri sıvı veya toz formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş ürünler olarak tanımlanmaktadır. 1994 yılında ABD Senatosu tarafından kabul edilen ‘Besin Destekleri Sağlık ve Eğitim Yasası’ (The Dietary Supplement Health and Education Act – DSHEA) gıda takviyelerini, diyeti desteklemek üzere kullanılan bir veya daha fazla besin ögesini (mineraller, vitaminler, amino asitler ve bitkisel droglar) içeren ağızdan alınmak üzere tablet, kapsül ve sıvı formda hazırlanmış ürünler olarak nitelendirmektedir.
Gıdaların insan sağlığı üzerine faydalı bileşenleri (antioksidan, lif vb.) bilindikçe, bu faydalı bileşenleri içeren gıda takviyelerinin kullanımı artmaktadır. Özellikle meyve ve sebzelerde bulunan antosiyaninler ve fenolik maddeler gibi antioksidanlar; tahıllarda bulunan besinsel lifler ve süt proteinleri gibi bileşenlerin sağlık üzerine pozitif etkileri olduğu bilinmektedir. Vücutta oluşan oksidatif stres, kalp-damar hastalıkları ve kanser gibi pek çok hastalığı tetikleyen faktörlerden biridir. Oksidatif stres, vücudumuzun savunma sistemindeki dengeyi bozar ve oksidatif zarara yol açar. Antioksidan ise oksidasyonu engelleyici ya da geciktirici bir madde olarak tanımlanmaktadır. Vücutta olan antioksidanlara ek olarak, sebze ve meyvelerde bulunan fenolik bileşikler, karotenoidler ve vitaminler gibi dış kaynaklı antioksidanlar savunma sistemimizi güçlendirirler.
Dünya Sağlık Örgütü, her gün sebze ve/veya meyvenin en az 5 porsiyon tüketilmesi gerektiğini önermektedir. Meyve ve sebzelerin tüketimi ile birlikte vücuda alınan antioksidan vitaminler ve diğer bileşenlerin alımı artmaktadır. Günde 5 porsiyon meyve tüketimine alternatif olarak da kullanılan gıda takviyeleri mevcuttur. Fakat C vitamini alımını arttıran takviye tablet yerine sebze ve meyveleri taze olarak kendisini tüketmeniz daha doğru bir yaklaşımdır. Çünkü sebze ve meyvelerde C vitamini dışında savunma sisteminizi koruyacak pek çok bileşik (flavonoidler, karotenoidler, organik asitler, E vitamini ve sülfidril bileşikler) bulunmaktadır. Yani diyette meyve ve sebzelerin düzenli tüketilmesi sizi pek çok hastalıktan koruyacaktır.
GIDA TAKVİYELERİNİN SAĞLIK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ NELERDİR?
Gıda takviyesi kullanan bireyler sürekli kendi sağlıklarını koruduğuna inanmaktadır. Çoğu kullanıcı, ilaç olarak tanımlanmayan gıda takviyelerinin hiçbir yan etkisi olmadığını düşünmektedir. Ancak gıda takviyelerinin de yan etkileri olacağı unutulmamalıdır. Tamamlayıcı ve alternatif tıp başlığı altında kan glikoz seviyesini düşürücü etkisi olduğu için satın alınan bir gıda takviyesinin size zarar verebilecek yan etkileri olabilir. Bu yüzden gıda takviyeleri doktor veya diyetisyen kontrolünde kullanılmalıdır.
Atletizm ile ilgilenen ve aktif spor yapan bireylerin protein takviyesi kullanımı ile birlikte kas kütlesi ve performansında artış görülebilir. Kreatin, atletizmle ilgilenen sporcular tarafından performans geliştirmek ve kas kütlesi kazanmak amacıyla kullanılan çok yaygın bir gıda takviyesidir.
Hayvansal kaynaklı gıda takviyelerinden olan balık yağı, içeriğindeki omega-3 sayesinde kalbi korur, çocuklarda zihinsel gelişimi olumlu etkiler, kansere karşı koruyucudur ve depresyonu önler. Çoklu doymamış yağ asitlerinin takviye veya günlük diyet ile vücuda alımı kalp-damar hastalıklarını önlemede ve çocuklarda beyin gelişiminde önemli katkı sağlayacaktır. Balık yağı gıda takviyelerinde civa (Hg), kadmiyum (Cd), kurşun (Pb) ve arsenik (As) gibi ağır metal maksimum limitleri Türk Gıda Kodeksi Bulaşanlar Yönetmeliği’nde bulunmaktadır. Ancak arsenik elementine ilişkin yasal bir limit olmadığından balık yağı takviyelerinin kullanımlarına yönelik ileri düzeyde çalışmalar gereklidir.
Hipertansiyon hastası olan kişilerin kullandığı gıda takviyelerinin (koenzim Q10, balık yağı, sarımsak, C vitamini) tansiyonu düzenlemede ve iyileştirmede faydası olabilir. Ancak burada içerik bilgisine doğru bakılmalıdır. Çünkü bu takviyelerde kan basıncını artırıcı efedra, ginseng, acı portakal ve meyan kökü de olabilir.
Tüm bu anlatılanların yanında gıda takviyeleri vücudunuzda yan etkiler de oluşturabilir. Örneğin; E vitamini ve aspirin kullanımı sonucunda antitrombotik (kan pıhtılaşmasını engelleyici) etki artabilir. Kalsiyum takviyesi ile digitoksin/digoksin içeren ilaçların kullanımı sonucu ise, ritim bozukluğu ve kardiyovasküler rahatsızlıklar görülebilir. Yine sporcuların kullandığı demir takviyesinin vücutta zararlı etkileri (toksisite) görülebilir.
GIDA TAKVİYESİ KULLANMAK GEREKLİ Mİ?
Takviyelerin, gıda alımı sınırlandığında ya da vücutta eksikliği görüldüğünde kısa süreli kullanımı evet doğrudur. Fakat kişi, gıda takviyelerini besinin yerine koymamalıdır. Çünkü gıda takviyeleri bir besinin yerini tutmaz. Son yıllarda obezite artışıyla birlikte zayıflama amacıyla kullanılan gıda takviyelerinin de arttığı bilinmektedir. Kilo vermeye yardımcı olan bu takviyelere yasal olmayan sibutramin, efedrin ve türevleri katılmaktadır. Garcinia cambogia, Ephedra sinica, kitosan, glukomannan, guar gam gibi zayıflamak için kullanılan takviyeler kilo vermenizi sağlayabilir fakat bu kısa süreli bir ağırlık kaybı olacaktır. Bu takviyelerle kaybettiğiniz kilolalarınızı daha sonra fazlasıyla geri alabilirsiniz ve yan etkilerinden dolayı da vücudunuz zarar görebilir.
Gıda takviyeleri ilaç ya da besin olarak değerlendirilmemelidir. Bu ürünlerin olumlu etkilerini ancak doğru kişi tarafından önerildiğinde ve uygun tüketimi sağlandığında görebiliriz.
Gıdaların doğru ve dozunda tüketilmemesinden dolayı yanlış ve yetersiz beslenme durumu oluşur. Bunun sonucunda da vitamin ve mineraller günlük gereksinmenin altında kalmakta ve takviye edici gıda kullanımı artmaktadır. Gıda takviyesi ihtiyacı olan bireylerin gereksinimlerini karşılayabilir. Fakat faydalı ve destekleyici etkilerinin yanında birçok farklı soruna da sebep olabilir. Gıda takviyesi seçiminde güvenilirlik ve biyoyararlılık önemlidir. Gıda takviyeleri satın almadan önce FAO ve WHO standartlarına uygun olup olmadığına bakılmalıdır. Türkiye’de ise Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı onayı ile ürünlerin satışına izin verilmektedir. ‘Takviye Edici’ gıda adıyla ruhsatlı olarak piyasaya sürülen birçok ürün bulunmaktadır. Hiçbir standardizasyona sahip olmayan bu ürünler kişiye özel değerlendirilmeden, denetimi olmadan ve televizyon, radyo, internet üzerinden tanıtılıp satışı yapılmaktadır. Bu durum, sizin hem sağlığınızı hem de maddi durumunuzu olumsuz etkileyebilir. Sizlere tavsiyem doktorunuz ya da diyetisyeninizin tavsiye etmediği gıda takviyesini kullanmamanız olacaktır.
Gıda takviyelerinin sağlıklı bir şekilde kullanılmasına yönelik önerilere web sitem olan https://www.beyzayalav.com/ adresinden sık sorulan sorular bölümünden ulaşabilirsiniz. Diyetisyen kavramına ilişkin merak ettikleriniz içinse http://beyzayalav.com/izmir-diyetisyen-tedavisi/ adresini ziyaret edebilirsiniz. Herkese sağlıklı günler dilerim.
YORUMLAR